Đàn nguyệt, một nhạc cụ truyền thống của Việt Nam, đã chiếm giữ một vị trí đặc biệt trong lòng người yêu nhạc từ hàng thế kỷ nay. Với âm sắc tươi sáng, rộn ràng mà sâu lắng, đàn nguyệt len lỏi vào dòng nhạc dân gian, cung đình và bác học, góp phần tạo nên bức tranh âm nhạc Việt Nam đa sắc màu. Từ thế kỷ XI, hình ảnh đàn nguyệt đã xuất hiện trong mỹ thuật Việt Nam và cho đến ngày nay, nó vẫn giữ nguyên giá trị, tiếp tục tỏa sáng trong đời sống âm nhạc đương đại. Bài viết này sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá chi tiết về cấu tạo, kỹ thuật chơi và vị trí quan trọng của đàn nguyệt trong âm nhạc truyền thống.
alt text: Hình ảnh đàn nguyệt với hoạ tiết hoa văn tinh xảo trên mặt đàn.
Cấu Tạo Độc Đáo Của Đàn Nguyệt
Đàn nguyệt, còn được biết đến với tên gọi đàn kìm, quân tử cầm hay vọng nguyệt cầm (vì mặt đàn tròn như mặt trăng), là nhạc cụ dây gảy, gồm hai dây. Cấu tạo của nó tuy đơn giản nhưng tinh tế, bao gồm các bộ phận chính sau:
- Đáy đàn và mặt đàn: Làm từ gỗ nhẹ, xốp, đường kính khoảng 30cm. Mặt đàn có ngựa đàn (yếm đàn) để mắc dây.
- Thành đàn (hông đàn): Làm bằng gỗ cứng, cao khoảng 5-6cm, có thể để trơn hoặc khảm trai. Hộp đàn kín, không có lỗ thoát âm như nhiều loại đàn dây gảy khác.
- Cần đàn: Gỗ cứng, dài khoảng 1m, gắn các phím đàn bằng tre với khoảng cách không đều theo thang 5 âm. Cần đàn cũng có thể để trơn hoặc khảm trai.
- Dây đàn: Làm từ tơ se hoặc dây nylon. Gồm hai dây: dây cao (dây ngoài, dây tang) nhỏ hơn dây trầm (dây trong, dây tồn).
- Trục lên dây: Gỗ cứng, xuyên qua hai lỗ ở đầu cần đàn.
- Móng gảy: Thường làm bằng nhựa hoặc đồi mồi.
alt text: Một nghệ sĩ đang chơi đàn nguyệt, thể hiện cách cầm móng gảy và bấm dây đàn.
Nghệ Thuật Lên Dây Và Tầm Âm Của Đàn Nguyệt
Đàn nguyệt có nhiều kiểu lên dây, phù hợp với từng loại nhạc. Ba kiểu lên dây chính là:
- Dây Bắc: Dây trầm cách dây cao một quãng 5 đúng (Fa-Đô), tạo nên âm hưởng vui tươi, hùng tráng.
- Dây Oán: Dây trầm cách dây cao một quãng 6 đúng (Mi-Đô), mang đến âm thanh nghiêm trang, sâu lắng.
- Dây Tố Lan: Dây trầm cách dây cao một quãng 7 thứ (Rê-Đô), thể hiện giai điệu dịu dàng, mềm mại.
Tầm âm của đàn nguyệt khá rộng, từ Đô1 đến Rê3 (C1 đến D3), và có thể mở rộng thêm hai âm nữa nếu dùng ngón nhấn. Tầm âm này được chia thành ba khoảng:
- Khoảng âm dưới: Âm thanh ấm áp, mềm mại, diễn tả cảm xúc trầm lặng, sâu sắc.
- Khoảng âm giữa: Khoảng âm tốt nhất, tiếng đàn thanh thót, vang đều, thể hiện sự vui tươi, linh hoạt.
- Khoảng âm cao: Âm thanh trong sáng nhưng ít vang.
Kỹ Thuật Chơi Đàn Nguyệt: Sự Kết Hợp Tinh Tế Giữa Tay Trái Và Tay Phải
Việc chơi đàn nguyệt đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa hai tay.
Tư Thế Cầm Đàn
Có ba tư thế ngồi chơi đàn nguyệt: xếp bằng trên chiếu, vắt chéo chân trên ghế, hoặc tì gót chân phải vào thang ghế. Tư thế đứng ít phổ biến hơn, thường dùng khi vừa đi vừa đàn. Dù ngồi hay đứng, người chơi cần giữ tư thế thoải mái, tự nhiên, thành đàn tì lên đùi phải, lưng đàn áp sát sườn, nách tì nhẹ lên thành đàn trên, tay trái đỡ cần đàn, đầu đàn chếch lên cao hơn vai một chút.
Kỹ Thuật Tay Phải
Tay phải chủ yếu sử dụng móng gảy để tạo âm thanh. Một số kỹ thuật phổ biến bao gồm:
- Ngón vê: Vê dây đều đặn, liên tục, tạo âm thanh êm ái.
- Ngón gõ: Gõ vào mặt đàn để tạo hiệu ứng đặc biệt, thường dùng khi các nhạc cụ khác nghỉ hoặc để báo hiệu.
- Ngón bịt: Bịt dây đàn để làm âm thanh tắt đột ngột, tạo sự thay đổi màu âm, thể hiện cảm xúc u buồn, nghẹn ngào hoặc kết thúc một đoạn nhạc.
alt text: Hình ảnh minh hoạ tư thế ngồi chơi đàn nguyệt đúng cách.
Kỹ Thuật Tay Trái
Tay trái đảm nhiệm việc bấm dây trên cung đàn. Đàn nguyệt có tám thế bấm, mỗi thế bấm có thể dùng 3 hoặc 4 ngón tay. Các kỹ thuật tay trái phong phú và đa dạng:
- Ngón rung: Tạo độ ngân dài và mềm mại cho tiếng đàn, đặc biệt là ở âm vực cao.
- Ngón nhấn: Ấn mạnh dây để tạo âm thanh cao hơn, thường dùng để tạo các âm không có trong hệ thống cung phím hoặc để tăng hiệu quả diễn tấu.
- Ngón nhấn luyến: Tạo sự liền mạch, mềm mại giữa hai âm, có thể nhấn luyến lên hoặc nhấn luyến xuống.
- Ngón nhún: Nhấn liên tục trên một cung phím, tạo âm thanh như làn sóng.
- Ngón vỗ: Vỗ vào dây để tạo âm thanh cao hơn âm chính một cung liền bậc.
- Ngón chụp: Bấm mạnh vào cung phím khác để tạo âm luyến mềm mại.
- Ngón láy rền: Tăng cường động tác ngón láy kết hợp với ngón vê.
- Ngón giật: Nhấn mạnh đột ngột trên dây, tạo âm thanh như tiếng nấc.
- Ngón vuốt: Vuốt dây theo chiều dọc để tạo âm thanh lên hoặc xuống.
- Ngón bật dây: Bật dây để tạo âm thanh.
- Âm bồi: Chặn dây để tạo âm bồi.
Vị Trí Của Đàn Nguyệt Trong Các Dàn Nhạc
Đàn nguyệt đóng vai trò quan trọng trong nhiều loại hình âm nhạc truyền thống Việt Nam. Ở miền Bắc, nó xuất hiện trong hát chèo, hát chầu văn. Miền Trung có đàn nguyệt trong ca Huế. Miền Nam, đàn nguyệt (hay còn gọi là đàn kìm) được sử dụng trong nhạc tài tử và cải lương. Ngoài ra, đàn nguyệt còn tham gia vào dàn nhạc bát âm, dàn nhạc lễ, v.v. Sự hiện diện của đàn nguyệt góp phần làm phong phú và đa dạng thêm âm sắc của các dàn nhạc truyền thống.
Hà Nội New Music Festival: Kết Nối Cộng Đồng Yêu Nhạc
Hà Nội New Music Festival là một website chia sẻ kiến thức âm nhạc từ cơ bản đến nâng cao, với mục tiêu xây dựng một kho tàng kiến thức âm nhạc trực tuyến phong phú, chất lượng cao và dễ tiếp cận cho độc giả Việt Nam. Chúng tôi cam kết mang đến những bài viết chuyên sâu, chính xác và hữu ích, giúp bạn hiểu rõ hơn về thế giới âm nhạc đa dạng. Bên cạnh việc cung cấp kiến thức, Hà Nội New Music Festival còn là cầu nối giữa những người yêu nhạc, tạo nên một cộng đồng sôi nổi và gắn kết. Hãy ghé thăm website của chúng tôi tại https://hanoinewmusicfestival.vn/ hoặc liên hệ qua số điện thoại 0987 604 021, email [email protected] hoặc địa chỉ Số 58, Đường Cách Mạng Tháng , Quận 3, TP Hồ Chí Minh, Việt Nam để khám phá thêm nhiều điều thú vị về âm nhạc.
